Ogólnie przyjęta definicja Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, ŚOZ) określa zdrowie jako stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko nie występowanie choroby lub niepełnosprawności. Zdrowy człowiek ma większe szansę na: samorealizację, satysfakcjonujące pełnienie ról społecznych, dobrą adaptację do zmian środowiska oraz radzenie sobie i kierowanie tymi zmianami.
W wydanych, w ostatnich dwóch dekadach, dokumentach międzynarodowych [1] podkreśla się, że zdrowie jest:
· wartością dla jednostki – warunkiem wstępnym dla dobrego samopoczucia i odpowiedniej jakości życia (rozumianej jako sprawne funkcjonowanie do późnej starości, umożliwiające większą wydajność w pracy i lepsze zarobki oraz satysfakcję z życia)
· zdrowie jest podstawowym prawem każdego człowieka [2] ;
· zasobem (bogactwem) dla społeczeństwa – tylko zdrowe społeczeństwo może tworzyć dobra materialne i kulturowe, rozwijać się;
· Dobre zdrowie obywateli jest podstawą zrównoważonego rozwoju społecznego i gospodarczego Państwa.
Zdrowie nie jest stanem statycznym i nie jest nam dane raz na zawsze. Zgodnie z nowoczesnym podejściem biopsychospołecznym, zdrowie i choroba są dwoma krańcami tego samego kontinuum. Każdy człowiek zajmuje pewną pozycję między biegunem absolutnego zdrowia i całkowitej choroby. Aby zbliżyć się do absolutnego zdrowia, czyli osiągnąć w pełni swój potencjał zdrowia, każdy człowiek, we wszystkich okresach swego życia, powinien starać się swoje zdrowie: chronić i utrzymać – zapobiegać chorobom (profilaktyka), doskonalić – umacniać, poprawiać, pomnażać, zwiększać jego potencjał (promocja zdrowia), przywracać – w przypadku choroby (leczenie i rehabilitacja).
Zdrowie człowieka zależy od wielu, różnorodnych, wzajemnie powiązanych czynników. W powszechnie znanej koncepcji pól zdrowia, zaproponowanej w 1973 r. przez Lalondea w Kanadzie, wyróżnia się cztery główne grupy tych czynników: styl życia (ok. 50% udziału, środowisko fizyczne (naturalne i stworzone przez człowieka) i społeczne życia, pracy, nauki (ok. 20%), czynniki genetyczne (ok. 20%), służba zdrowia (ok. 10%). Koncepcja ta stanowiła fundament dla nowej filozofii i strategii zdrowia, rozwijanej w ostatnim ćwierćwieczu. Przenosiła ona punkt ciężkości ze służby zdrowia na wiele innych podmiotów.
Uznając, że styl życia w największym stopniu bezpośrednio determinuje zdrowie, przyjęto, że człowiek, w przeważającym stopniu, sam decyduje o swoim zdrowiu. Odżyło, więc znane od dawna hasło Twoje zdrowie w Twoich rękach. Okazało się jednak, że nawet najbardziej świadomi ludzie nie są w stanie sami, w warunkach współczesnego świata, w pełni ochronić, utrzymać i doskonalić swoje zdrowie. W ostatnich latach co raz częściej podkreśla się, że głównymi determinantami stylu życia zdrowia i chorób są warunki społecznoekonomiczne.
W krajach najbogatszych, o wysokim poziomie wykształcenia społeczeństwa, ludziom lepiej się powodzi, dłużej żyją, występuje u nich mniej chorób i niepełnosprawności niż w krajach biednych. Obecnie przyjmuje się, że największym zagrożeniem dla zdrowia jest ubóstwo i niski poziom wykształcenia [3][4] . Redukowanie skutków ubóstwa i nierówności społecznych powinno znaleźć się w centrum polityki zdrowotnej Państwa. Dążenie do równości w zdrowiu jest jednym z pierwszych zadań w strategii WHO Zdrowie 21.
[1] W tym m.in.: ŚOZ – Zdrowie dla wszystkich w 2000 roku(1984), Karta Ottawska (1986),
[2] Światowa Deklaracja Zdrowia (1998), ŚOZ – Zdrowie 21 – zdrowie dla wszystkich w XXI wieku (1999),
[3] Zdrowie 21 – zdrowie dla wszystkich w XXI wieku. Wprowadzenie do polityki zdrowotnej dla wszystkich w Regionie Europejskim Światowej Organizacji Zdrowia. Zdrowie Publiczne 1999, t. 59, supl. 1.
[4] Narodowy Program Zdrowia
